İnsanın Zirve Dönemine Dair Yeni Bir Araştırma

Intelligence dergisinin son sayısında neşredilen bir makale, insanın zihin ve karakter bütünlüğünün hayat döngüsü içindeki zirve noktasını çok boyutlu biçimde ele alması ve ulaştığı sonuçlar yönünden dikkat çekmektedir. Gilles E. Gignac ve Marcin Zajenkowski’nin kaleme aldığı “Humans Peak in Midlife: A Combined Cognitive and Personality Trait Perspective” [İnsanlar Orta Yaşta Zirveye Ulaşır: Bilişsel ve Kişilik Özellikleri Açısından Bütünleşik Bir Bakış] başlıklı çalışma, insanın bilişsel yetenekleri ile kişilik özelliklerinin etkileşimini inceleyerek, zihinsel ve kişisel işlevselliğin en yüksek düzeyine orta yaş döneminde, özellikle 55–60 yaş aralığında ulaşıldığını ortaya koyması bakımından önem taşımaktadır.

Akışkan zekânın genç yaşlarda doruğa ulaşmasına rağmen kariyer başarısı, liderlik ve yaratıcılık gibi konularda zirveye ulaşmak genellikle 55–60 yaş arasında gerçekleşmektid. Bu fark, yaşla birlikte gelişen deneyim, duygusal denge, ahlâkî muhakeme ve bilgi birikimi gibi unsurların gençlikteki bilişsel hıza denge sağlamasıyla açıklanmaktadır.

Toplamda dokuz farklı bilişsel ve kişilik boyutunu incelenmiş ve bunlar “Bilişsel–Kişilik İşlevselliği Endeksi” altında toplanmıştır. İncelemede iki farklı model kullanılmıştır: biri zekâ ve kişilik ağırlıklı olup, diğeri ise duygusal zekâ, finansal okuryazarlık, ahlâkî akıl yürütme gibi ek boyutları içeren geniş modeldir. Her iki yaklaşım da genel işlevselliğin en yüksek olduğu dönemin geç orta yaş olduğunu göstermiştir; ancak kapsamlı model, ileri yaşlardaki bireylerin de gençlerle benzer düzeyde bilişsel–kişisel performans gösterebildiğini ortaya koymuştur.

Gignac ve Zajenkowski’nin bulguları, yaşlılığın yalnızca gerileme değil, aynı zamanda telâfi edici gelişim süreçlerini de içerdiğini öne süren Baltes’in “Seçim, Optimizasyon ve Telâfi” modelini desteklemektedir. Tecrübe, bilgi ve duygusal olgunluk gibi yaşla gelişen nitelikler, azalan bilişsel hızın yerini alarak toplam işlevselliği korumaktadır. 

Şahsî bir not: Makaleyi okurken, kendi mesleğinin zirvesine geldiği noktada Hakk'ın rahmetine kavuşan annemi hatırladım. Bu vesileyle kıymetli hatırasını saygıyla, özlemle ve rahmetle anıyorum. Mekânı cennet olsun.